Grupa: Moderator
Posty: 2930 #5471071
Od: 2018-4-14
| Nazwa Zadbrze (Sadbre) oznacza osadę położoną za debrami, tj. dołami, gąszczem leśnym. Wyrazy debrz, gwarowe debr, debrze to „urwiste, zarosłe wzgórza, wśród, których płynie potok”[7][8] pochodzą od prasłowiańskiego *dъ,brъ,. Zobacz: Debrza. Przez uproszczenie Zadbrze →, Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem jego dzielnicą, która to nazwa tylko potwierdza silne zalesienie tego terenu. Podobne pochodzenie mają nazwy rzek: Brda (wcześniej Dba ←, Drba) i Zbrzyca (←,Dbrzyca) oraz nazwy miejscowe jak np. Zadebra, Debrzno[9].
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy lasu iglastego – boru[10]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Zabor podając jej znaczenie „hinter dem Walde”, czyli po polsku „za borem, lasem”[10].
W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sabors oraz Sadbre. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez późniejsze miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Zaborze jako Sabors, Biskupice w formie Byscupitz, Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico[11][12].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecną, polską nazwą Zabrze, która używana była również w języku niemieckim w formach Zabrze oraz Klein Zabrze[13]. 21 lutego 1915 roku zmieniono niemiecką nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg, aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga, który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej.
Historia
Ta sekcja od 2011-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon Dopracować z tej sekcji.osady istniały tu przed najazdem Mongołów
1243
pierwsza wzmianka o Biskupicach, osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
25 marca – wystawienie przez księżną kaliską Wiolę dokumentu, w którym zrzeka się na rzecz biskupa wrocławskiego prawa poboru daniny i innych opłat ville [...] Biscupici dicitur cirka Bitom
1260 – rozszerzenie przez księcia opolskiego Władysława przywilejów, nadanych biskupowi wrocławskiemu w 1243. Przyczyniło się to do zwiększenia osadnictwa w rejonie Biskupic
1295–1305
pierwsza wzmianka o Zabrzu (Sadbre sive Cunczindorf, gdzie Sadbre interpretowane jest jako miejsce za debrami – zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem, sive to łacińskie „albo”, a Cunczindorf jest interpretowane jako „wieś Konradów”), w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), dokument wymienia wśród innych osad: Biskupice, Zaborze, Grzybowice[14]
sołtys tworzy osadę, chłopi wolni od podatków, tereny przydzielone osadnikom – po 60 łanów
1570 – właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z drewnianym dworem
1639 – w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Ernsta von Mansfelda grabią żywność
1642 – nowym właścicielem został Aleksander Bielski, który na miejscu drewnianego zbudował murowany piętrowy dwór, stajnie, owczarnię, słodownię i gorzelnię
1672 - Zabrze zamieszkiwało jedynie 34 gospodarzy[14]
1675 – nabycie dóbr zabrzańskich przez kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego, barona Jerzego Welczka (Wilczka). Działalność Welczka i jego następców (wśród nich m.in. Bernhard III hrabia von Praschma) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. W Zabrzu powstał browar, młyny wodne, tartaki1743 – utworzenie w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska powiatu bytomskiego. W jego skład weszły: Biskupice, Grzybowice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
1749 – właścicielami Zabrza zostaje ród Duninów
1769–1790 – właścicielem dóbr zabrzańskich jest Mathias von Wilczek[7] (Maciej Wilczek) w trakcie kolonizacji fryderycjańskiej nowych osad wokół Zabrza: Maciejowa, Doroty i Małego Zabrza. W pobliżu zabrzańskiego dworu powstała następna kolonia, nazywana początkowo Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) bądź Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze, czyli Małe Zabrze. Jako ostatnią utworzono osadę Kończyce
1790 – odkrycie przez Salomona Isaaca z Brabancji na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów łatwych w eksploatacji złóż węgla kamiennego o grubości 1 metra
1792–1822 – powstanie Kanału Kłodnickiego
1793
1731 – przy obecnej ul. Kondratowicza istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer (Kuźnica)
powstanie chłopskie
według spisu z tego roku Zabrze obejmowało: majątek ziemski, kościół, szkoła, 34 chłopów, 6 zagrodników, 2 młyny, 32 pracowników najemnych – łącznie 305 mieszkańców, Małe Zabrze: kolonia 12 zagród z 31 mieszkańcami, Zaborze: majątek ziemski, 15 chłopów, 7 zagrodników, 14 pracowników najemnych
1796 – uruchomienie pierwszej zabrzańskiej kopalni państwowej Królowa Luiza (początek budowy 1790). Na przełomie XIX i XX w. obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km²,, wydobywano 3 mln t węgla rocznie, a zatrudniano ok. 8 tys. robotników
1797 – uruchomienie kopalni Amalia, zlikwidowanej na rzecz Concordii
1799 – rozpoczęto budowę podziemnego szlaku wodnego (Królowa Luiza) do odwadniania kopalń z całego regionu, a potem do spływu węgla.1819–1830 – budowa Kronprinzstrasse (Drogi Następcy Tronu) łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul. Wolności
1826 - kupno całego dominium zabrzańskiego przez byłego starostę bytomskiego, hrabiego Karola Lazara Henckla von Donnersmarcka[15]
1843 – uruchomienie kopalni Concordia
1845 (1 października) – otwarcie odcinka linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze – przedłużenie trasy mającej początek we Wrocławiu. Ostatni odcinek, kończący się w Mysłowicach, oddano do użytku rok później. Równocześnie powstał dworzec kolejowy, wybudowany w polach Małego Zabrza, obecnie nieistniejący
1851 – ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej, ustanowienie urzędu listonosza, budowa huty Donnersmarcka
1852
uruchomienie fabryki kotłów Koetza
17 stycznia – wydanie przez władze rejencji opolskiej pozwolenia na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza (stąd nazwa Donnerstagmarktplatz – Plac Targów Czwartkowych). W 1875 r. przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego
1856 – otwarcie pierwszego szpitala
1857 – uruchomienie huty Redena
1859 – rozbudowa fabryki lin stalowych
1861 – Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców, stalowni i walcowni w Biskupicach
1862 – wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
1864 – budowa fabryki szkła.1868
uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga
budowa kopalni Ludwigsglück, późniejszej kopalni Ludwik
1869 – ukończono budowę podziemnego szlaku wodnego (Królowa Luiza). Długość szlaku 14 km od Chorzowa do Zabrza.
1871 – spis mieszkańców, Zabrze liczy 18 250 mieszkańców: Stare Zabrze 6 228, Małe Zabrze 4 723, Dorota 851, a Zaborze 6448 mieszkańców
1872
przekształcenie huty Donnersmarcków w spółkę akcyjną
uruchomienie stalowni w zakładach Borsiga
wybudowanie i uroczyste poświęcenie Dużej Synagogi
1873 – 27 marca 1873 roku król Prus Wilhelm podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze powiaty co doprowadziło do utworzenie powiatu zabrskiego liczącego 2,21 mil kwadratowych (11 962 ha) i zamieszkanego przez 38 981 mieszkańców.[16] W Zabrzu było 1117 domów
1874 – początek wydawania tygodnika Zabrzer Kreis Blatt (od stycznia)
1875 – próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się
1880 – uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t każdy
1884 – uruchomienie koksowni Jadwiga w Biskupicach
1895 (25 sierpnia) – przekazanie do użytku tramwaju parowego
1896 – powstanie Miejskiej Straży Pożarnej
1897 – uruchomienie elektrowni
1900
otwarcie Gimnazjum im. Królowej Luizy w Zaborzu
Zamknięto podziemną sztolnie wodną. (przestała być opłacalna)
1900–1906 – budowa drugiej państwowej kopalni Delbrück (od 1945 KWK Makoszowy)
1905 – połączenie gmin Stare Zabrze, Małe Zabrze i Dorota w jedną gminę Zabrze, liczącą 54 228 mieszkańców – największą wieś ówczesnej Europy[17]
1915
21 lutego – zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg. Nowa nazwa nawiązuje do nazwiska feldmarszałka Paula von Hindenburga, dowódcy w zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem. Od 1918 r. pełna nazwa to Hindenburg O.S. (Oberschlesien) – dla odróżnienia od wschodniopruskiej gminy Hindenburg (dawniej Groß Friedrichsgraben I)
w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą, wieżę węglową, sortownię koksu i benzolownię..
|
